Het recht op participatie, zoals vastgelegd in artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind, betekent niet alleen "participatie" in de gebruikelijke zin van het woord: "Actie waarmee men ergens aan deelneemt". Het is noch een cadeau noch een exclusief voorrecht. Het recht op participatie is een écht kinderrecht op basis van strikte principes en garanties.
Wat staat er in het Kinderrechtenverdrag?
Het recht op participatie van kinderen (artikel 12) betreft het recht van kinderen om vrijelijk hun mening te geven over alle zaken die hen aangaan, waarbij aan de mening van het kind het nodige gewicht wordt toegekend in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid. Het Verdrag bepaalt ook dat het kind in de gelegenheid moet worden gesteld om te worden gehoord in alle gerechtelijke of administratieve procedures die van invloed zijn op het kind, hetzij rechtstreeks, hetzij via een vertegenwoordiger of een passend orgaan.
Ieder kind heeft het recht op participatie
Daarom:
- Moeten kinderen duidelijk worden geïnformeerd over de manier waarop hun deelname zal plaatsvinden en de omvang van hun deelname. Ze moeten begrijpen welke impact ze kunnen hebben en wie de uiteindelijke beslissing zal nemen.
- Kinderen kunnen niet worden gedwongen hun mening te geven en kunnen op elk moment stoppen met deelnemen.
- Kinderen moeten goed voorbereid zijn. Dit kost tijd en de medewerking van volwassenen. Dingen moeten niet "overhaast" worden gedaan.
Waarom is kinderparticipatie belangrijk?
- Om het respect voor de democratie te versterken. In een democratische samenleving hebben alle burgers hetzelfde recht op participatie, ook kinderen en jongeren.
- Omdat kinderen en jongeren belangrijke dingen te zeggen hebben. Elk kind is in staat om zijn mening te geven over zaken die hem of haar aangaan. Er zijn veel zaken die zelfs zeer jonge kinderen kunnen begrijpen en waarover ze een verstandige mening kunnen geven en met nieuwe ideeën of innovatieve oplossingen kunnen komen.
- Omdat zij zich in de beste positie bevinden om een mening te geven over hun eigen situatie. De belangen van kinderen worden vaak verkeerd begrepen door volwassenen. Luisteren naar kinderen en jongeren over zaken die hen aangaan, helpt om betere beslissingen te nemen. Er moet rekening worden gehouden met hun opvattingen, die zijn afgeleid van hun perceptie en ervaringen met de werkelijkheid. Dit draagt bij aan een beter respect voor al hun rechten.
- Omdat het hun recht is. Het recht op participatie is geen geschenk en ook geen 'ondergeschikt' recht. Het is zowel een artikel in het Kinderrechtenverdrag als een transversaal beginsel om ervoor te zorgen dat alle andere rechten van kinderen worden gerespecteerd. Volwassenen hebben de plicht dit recht te respecteren en kinderen en jongeren te ondersteunen bij de uitoefening ervan.
Participatie betekent in de eerste plaats goed geïnformeerd zijn over zaken die kinderen aangaan.
Hoe kan de participatie van kinderen en jongeren worden bevorderd?
Ongeacht het onderwerp hebben kinderen en jongeren recht op toegang tot informatie die is aangepast aan hun leeftijd en specifieke kenmerken (sommige kinderen beheersen de taal of kunnen niet schrijven).
- Volwassenen kunnen informatie verstrekken aan kinderen: ouders en andere familieleden, leerkrachten, opvoeders, gezondheidswerkers, advocaten, rechters, enz.
- Kinderen kunnen ook zelfstandig op zoek gaan naar informatie zoals op internet. Het is echter niet altijd gemakkelijk om de juiste informatie te vinden. Het kan zijn dat ze hulp moeten vragen aan de volwassenen in hun omgeving.
- Er bestaan ook ruimtes, georganiseerd door kinderen en/of volwassenen (deelnemingsraden in scholen, de jeugdraden van de gemeenten, gemeenschapsraden voor de jeugd, specifieke projecten voor verenigingen of buurthuizen, ...). Als dergelijke ruimtes niet bestaan, hebben kinderen het recht om zich alleen of samen met andere jongeren en/of volwassenen te organiseren om hun stem te laten horen. Er zijn veel voorbeelden van dergelijke initiatieven. Op dit moment laten jongeren in België en de rest van de wereld hun stem horen door het organiseren van klimaatwandelingen.
Waar op letten?
Kinderen en jongeren bevinden zich soms in situaties waarin ze "gebruikt" worden om een boodschap over te brengen of om een actie uit te voeren waarop ze niet voorbereid, geïnformeerd of geraadpleegd zijn. Dit is zeer ernstig omdat het betekent dat volwassenen hun recht op participatie en het gebruik van kinderen voor hun eigen doeleinden niet respecteren.
Het kan ook zijn dat kinderen worden gevraagd hun mening te geven over een onderwerp waarover ze zich niet willen uiten. Deelname moet altijd vrijwillig zijn. Het recht om deel te nemen is ook het recht om nee te zeggen, om geen mening te geven, of om te besluiten om niet meer deel te nemen, zelfs als het kind daar in het begin mee heeft ingestemd.
9 principes garanderen het recht van kinderen op participatie :
-
kinderen moeten goed geïnformeerd en voorbereid zijn;
-
kinderen mogen nooit gedwongen worden hun mening te geven;
-
de mening van alle kinderen moet met respect worden behandeld;
-
kinderen moeten de mogelijkheid hebben om zich uit te spreken over echte kwesties die hen aangaan;
-
kinderparticipatie vereist een geschikte omgeving en passende werkmethoden;
-
deelname moet inclusief zijn en de mogelijkheid bieden om de stem van de meest uitgesloten kinderen te laten horen;
-
volwassenen moeten worden opgeleid om de deelname van kinderen te ondersteunen;
-
alle voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen om het risico van geweld, uitbuiting en misbruik tot een minimum te beperken;
-
kinderen moeten de mogelijkheid hebben om deel te nemen aan het toezicht op de participatieprocessen.